PERCEPCJA WZROKOWA
Wydawałoby się, że wszyscy widzimy i postrzegamy świat tak samo. Wszyscy, bowiem widzimy krajobraz, budynki, przyrodę, samochody, sprzęty domowe, siebie nawzajem, zwierzęta itp. Możemy również porozumiewać się i prowadzić rozmowę, mówiąc o rzeczach widzianych – wydawałoby się – tak samo dla każdego z nas. Posługujemy się słowami określającymi przedmioty, zdarzenia, postacie itp. Jesteśmy w stanie porozumieć się, gdyż wyobrażenie świata (w każdym kręgu kulturowym) jest dla nas uniwersalne. Nie zastanawiając się bardzo analitycznie, odnosi się wrażenie, że odbierany przez nas świat, jest widziany tak samo przez każdego. Przeprowadźmy jednak eksperyment. W pracowni warsztatowej uczelni artystycznej, prowadzone są zajęcia z Malarstwa. Ustawiono martwą naturę: na stoliku rozłożono draperię z zielonego płótna, butelkę szklaną, kubek metalowy emaliowany – biały oraz inne przedmioty. Kryterium wybrania studentów uczestniczących w zadaniu, była umiejętność wykonania maksymalnie realistycznego obrazu. Każdy z nich przystąpił do pracy. Wykonawcy malowali to samo i mieli oprzeć się na bardzo realistycznym przedstawieniu martwej natury – wręcz „fotograficznym”. Każdy ze studentów podszedł poważnie do tematu i doskonale wykonał swoje zadanie. Podchodząc do obrazu każdego z nich i porównując martwą naturę oraz jego pracę – obraz dokładnie odwzorowywał naturę. Następnym krokiem jednak, było ułożenie wszystkich obrazów obok siebie. To, co zobaczyli studenci oraz opiekun, było dość zaskakujące. Ułożone obok siebie obrazy – wbrew oczekiwaniom – nie były bardzo podobne do siebie. Przedstawiały, co prawda te same przedmioty i kompozycję, ale miały wiele większych lub mniejszych różnic. Jedne obrazy pokazywały ustawione przedmioty – jako bardzo duże, inne – jako bardzo małe – przedstawiając jeszcze sporą cześć tła. Kolor draperii: zielony – na każdej pracy był różny. Dla jednej osoby zieleń była jasna, dla drugiej lekko przyciemniona, jeszcze ktoś inny dostrzegał dużo niebieskich refleksów, a na kolejnej pracy przeważała żółć. Nie zgadzały się również kolory butelki, a i biel emaliowanego kubka metalowego była różna. Zapytano wykonawców, skąd są takie różnice w ich obrazach, skoro malowali realistycznie i wszyscy to samo. Zgodnie odpowiedzieli, że namalowali to – co widzieli. No właśnie, jak więc widzimy i jaki jest nasz odbiór świata? Z całą pewnością różny. Pomimo odbierania tych samych bodźców wzrokowych i na tych samych prawidłach „optycznych”, każdy z nas interpretuje je inaczej. Interpretacja opiera się oczywiście na takich samych, ogólnych zasadach – ale nie identycznych. Dlatego, kiedy postawimy krzesło, każdy powie, że widzi „krzesło”. Kiedy jednak zapytamy się o kolor krzesła, uzyskamy różne odpowiedzi. Przykładowo: brąz, może być brązem, ale dla jednych może być kolorem wpadającym w bordo, dla innych „jasnym” czarnym, granicznym fioletem, a jeszcze dla innych kolorem „nijakim, burym”. Od czego więc zależy nasz odbiór świata i postrzeganie go. Zajmuje się tym PERCEPCJA WZROKOWA.
W bardzo prostych przykładach, można zobrazować tę zależność (w interpretacji widzianego obrazu) , oraz doświadczenie malarskiego odwzorowania rzeczywistości, w następujący sposób. Poniżej zamieszczono kilka podwójnych zdjęć. Pierwsze zdjęcie jest formą rzeczywistą, natomiast drugie (tuż pod spodem), jest wizualizacją wersji „zobaczonej – namalowanej przez kogoś”, (odebranej przez narząd wzroku, przetworzonej przez mózg, „uświadomionej” przez odbiorcę oraz „namalowanej”):
Patrząc na zdjęcie rzeczywiste oraz na każdą wersję „zobaczoną – namalowaną”, obrazki wydają się być podobne. Wersje „malowane” zostały celowo przerysowane i wyostrzone dla dokładniejszego zobrazowania efektu. W ujęciu malarskim odwzorowują dokładnie odtwarzany obiekt i jego otoczenie. Porównując więc wersję rzeczywistą oraz odwzorowaną, zauważa się podobną kompozycję, kształty części składowych, barwność… Co się jednak stanie, kiedy poukładamy je obok siebie?
Okazuje się, że obrazki wydające się być bardzo podobnymi, różnią się i to znacznie. Zauważalne są nie tylko różnice w barwach czy odcieniach, ale również – a może przede wszystkim w kompozycji i wielkościach poszczególnych elementów obrazka.
Takie proste, ale podkoloryzowane zobrazowanie, daje wizualny przykład różnic w postrzeganiu każdego z nas. Jeżeli założymy, że wersje „namalowane” obrazują widzenie (odbiór bodźców wzrokowych i przetworzenie w mózgu) różnych osób, łatwo jest wyjaśnić zagadnienie widzenia oraz percepcji wzrokowej. To, na co patrzymy, po odbiorze wzrokowym i przetworzeniu przez mózg, dla każdego z nas będzie różne (WAŻNE! aby dokładnie poznać prawidła rozwoju wzroku i widzenia, jako złożonego procesu psychicznego, należy zapoznać się z działem: ROZWÓJ WZROKU DZIECKA, kliknij tutaj!) Są to różnice większe, lub mniejsze i są zależne od naszej – indywidualnie rozwiniętej PERCEPCJI WZROKOWEJ.
Opierając się na pracy Marianne Frostig i David Horne, PERCEPCJA WZROKOWA „…jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretacji poprzez skojarzenia z uprzednim doświadczeniem. Percepcja wzrokowa nie jest wyłącznie zdolnością do dokładnego spostrzegania. Interpretacja bodźców wzrokowych dokonuje się nie na siatkówce, lecz w mózgu. Gdy ktoś spostrzega bowiem cztery linie:
To wrażenie wzrokowe powstaje na siatkówce, lecz rozpoznanie tych czterech linii jako kwadratu dokonuje się w mózgu.”
Dalej autorki mówią, że percepcja wzrokowa uczestniczy we wszystkich działaniach człowieka. To ona również, pozwala na naukę i umiejętność czytania, pisania, stosowania ortografii, arytmetyki oraz zdobycie wielu innych umiejętności związanych z nauką szkolną.
Percepcja wzrokowa, to więc zarówno umiejętności szkolne, jak również wpływ na ogół czynności człowieka, odbierania przez niego świata oraz radzenia sobie w nim. Percepcja wpływa więc między innymi na: koordynację wzrokowo – ruchową (panowanie nad własnym ciałem), postrzeganie przestrzenne (orientacja w przestrzeni, zapamiętanie trasy, lokalizacji konkretnego miejsca, rozmieszczenie pomieszczeń), dostrzeganie szczegółu w tle (np. szukanie znaku, szukanie przedmiotu, wywieszki, stoiska, małego przedmiotu itp.). Tyflopedagog Maria Lewandowska – Lewińska, wykazuje, że: „…percepcja wzrokowa pełni rolę integratora i transformatora doświadczeń sensoryczno – motorycznych jednostki; dzięki prawidłowo działającemu systemowi percepcji wzrokowej kształtują się u małego dziecka wzrokowe skojarzenia z bodźcami słuchowymi, dotykowymi i kinestetycznymi, tworząc złożony obraz zintegrowanej percepcji świata zewnętrznego...„. Percepcja wzrokowa uczestniczy więc w codziennym życiu człowieka i pełni w nim jedną z podstawowych ról.
Podobnie jak z rozwojem wzroku i widzenia, najintensywniejszy rozwój percepcji wzrokowej musi przypadać na lata najmłodsze. Jednak korzyści wynikające z umiejętności zdobytych w dzieciństwie, wpływają na wszystkie czynności w życiu dorosłym.Wg Marianne Frostig i David Horne, najintensywniejszy rozwój percepcji wzrokowej przypada na okres: 3,6 – 7,6 roku życia. Nie oznacza to jednak, że w pozostałych przedziałach wiekowych nic się dzieje w zakresie percepcji wzrokowej. Wręcz przeciwnie: pierwsze lata życia są czasem intensywnego rozwoju wzroku i widzenia w ogóle, natomiast lata późniejsze, to szlifowanie nabytych umiejętności, lub nadrabiania „braków” percepcyjnych. Każdy z tych przedziałów czasowych w rozwoju dziecka, jest niezwykle istotny dla rozwoju wzroku oraz percepcji wzrokowej. Poważne zaniedbania w zakresie percepcji wzrokowej, prowadzą do kłopotów w nauce, mniejszej spostrzegawczości oraz obniżenia tzw. bystrości. Natomiast świadomość istnienia percepcji wzrokowej (rodzic zna to zagadnienie i zdaje sobie sprawę z jego znaczenia) oraz naprowadzanie dziecka na zabawy kształtujące ją, zwiększa możliwości poznawcze dzieci oraz pomaga w życiu codziennym, szkolnym, a później zawodowym.
W tym miejscu należy się jeszcze wyjaśnienie. Wiemy już, że nasze postrzeganie świata – widzenie, odbiór wzrokowy, słuchowy i pod każdym innym względem, jest inny dla każdego z nas. Przyczynia się do takiego stanu rzeczy rozwój percepcji wzrokowej oraz ogólno sensorycznej, ale również mogą oddziaływać czynniki fizyczne. Niedowidzenie, niedosłuch, problemy motoryczne jak również wiele innych cech naszej fizyczności (odbiegających od przyjętych norm poprawności odbioru sensorycznego), wpływają na odbiór świata zewnętrznego w „zafałszowany” sposób. Będą to jednak czynniki związane z kwestiami fizyczności, zdrowia i anatomii – podlegające leczeniu lub wymagające zaakceptowania. Na etapie odbioru zmysłowego, znajduje się przeszkoda, przez którą muszą dotrzeć do mózgu – zmienione już – bodźce zmysłowe. Należy mieć świadomość różnicy pomiędzy brakami w percepcji wzrokowej, a brakami w percepcji wynikającymi z dysfunkcji, np. narządu wzroku. Zarówno w pierwszym, jak też w drugim przypadku, możliwe jest wykonywanie ćwiczeń poprawiających percepcję wzrokową. Należy jednak zawsze pamiętać, że są to 2 różne i odrębne sytuacje, które wymagają różnego oraz odrębnego podejścia i różnych ćwiczeń.
A na koniec jeszcze jedna – niezwykle ważna i ciekawa uwaga. Spędziliśmy bardzo dużo czasu na dociekaniach w kwestii percepcji wzrokowej dziecka z poważnymi problemami wzrokowymi. Głównie skupiliśmy się na słabowidzeniu w stopniu znacznym. Nasze obserwacje były zaskakujące – percepcja wzrokowa i widzenie dzieci słabowidzących, są ograniczone – czasami nawet bardzo, jednak dzieci te zauważają to, co najważniejsze. Bardzo często zauważają niuanse kolorystyczne i wydarzenia wizualne, na które dzieci widzące prawidłowo – w natłoku wielu bodźców wzrokowych – nawet nie zwrócą uwagi. Niesamowite również jest to, że od dziecka słabowidzącego częściej usłyszmy, że coś jest piękne wizualnie, niż od dziecka widzącego prawidłowo. To naprawdę daje do myślenia.
Zapraszamy do kolejnego działu: Percepcja wzrokowa a plastyka.
Kontakt z nami – e-mail: mamotato@onet.eu
Facebook – dołącz do nas – jesteśmy na Facebooku jako Mamotatopokazmi oraz na naszym profilu, jako Doświadczalnia Świata.